Kütüphanemden Seçmeler 6

Eric Berne’nin Etkileşim Analizinden (Transactional Analysis) yola çıkan Thomas A. Harris, 1967 yılında yayınladığı “I’m OK-You’re OK” isimli kitabında ebeveyn-yetişkin-çocuk şeklindeki üç benlik durumunu “dört yaşam konumu” şeklinde tanımladığı farklı bir boyuta taşımaktadır.

T. Harris, bir çocuğun doğumundan yetişkinliğine doğru farklı yaşam evrelerindeki algıları ile örneklendirdiği modelinde insanın;

• Ben iyi değilim- Sen iyisin
• Ben iyi değilim- Sen iyi değilsin
• Ben iyiyim- Sen iyi değilsin
• Ben iyiyim- Sen iyisin

Şeklinde dört farklı duygu/algı konumunda yaşadığını açıklamaktadır. Birinci konumda, insan kendisini zayıf, yetersiz ve karşısındakini iyi, yetenekli, güçlü olarak görmektedir. Bağımlı olmayı, uysal davranmayı isteyerek kabul etmekte, karşısındakinden ilgi ve takdir beklemektedir.

İkinci durumda insanın kendisi ve karşısındaki hakkındaki yargıları olumsuzdur. Kendisini aciz, yetersiz ve kötü hissettiği gibi karşısındakini de kötü, zayıf ve yeteneksiz görmektedir. Bu kişi ilişkiden bir fayda beklemeyecek, kötümser ve karamsar duygular içinde olacaktır.

Kendisini iyi, karşısındakini kötü olarak yargılayan insan, üstünlük taslayacak, bağımsız ve bağlantısız hareket edecek, etrafında sürekli olarak kendisini onaylayan, öven ve yücelten insanlar isteyecektir. Başkalarına karşı kaba, aşağılayıcı ve hatta zalimce davranacaktır.

Ben iyiyim-Sen iyisin şeklinde tanımlanan dördüncü konum, insanın kendisi ve karşısındaki hakkında çok daha fazla bilgiye sahip olmasının ve ilişkide henüz yaşanmamış fırsatların olduğunun fark edilmesi sonucunda alınmış bilinçli bir kararı ifade eder. Bu insanlar, kendilerine ve karşılarındakilere değer verirler, karşılıklı saygıya dayalı ilişkileri sürdürmek için çaba gösterirler. Adeta bilinçli karara dayalı bir dönüşüm deneyimi ile ulaşılan bu konum, “neden” sorgulamasına dayalı diğer üç durumun aksine “neden olmasın” üzerine odaklanır.

İlk üç konumdaki insanlar duygulara dayalı olarak davranırlar. Buna karşın, Ben iyiyim-Sen iyisin konumundaki insan düşünceye, inanca ve eylem seçeneklerine dayalı olarak davranır. Bu konum, duygusal/tepkisel değil, bilinçli karar ile seçilmiş bir etkileşim yaklaşımıdır.

T. A. Harris, kitabında psikiyatrist olarak deneyimlerini ve terapist-hasta ilişkilerini geniş örneklerle paylaşmakta; ebeveyn-yetişkin-çocuk etkileşim analizlerini çocuklar, ergenler, evlilik ilişkileri, yaşam tarzları, ahlaki değerler ve sosyal etkiler boyutlarıyla incelemektedir. Doğrudan iş dünyasına yönelik olmamakla beraber bu kitabın iş ortamlarında insanlar arası etkileşimi daha iyi anlamak ve insan yönetimi becerilerini iyileştirmek isteyen yöneticiler açısından önemli ipuçları içerdiği açıktır.

Not: Bu kitabın Türkçe çevirisi, “Ben OK’im, Sen OK’sin” başlığı ile Okuyan Us Yayınları tarafından 2019 yılında yayınlanmıştır.