Kütüphanemden Seçmeler 7

1990’lı yıllarda, stratejik yönetim anlayışının ve uygulamalarının değişen dünya koşulları karşısındaki du­rumunu değerlendiren Henry Mintzberg, stratejik sürecin düşünülenden çok daha karmaşık ve değişken olduğu sonucuna varmıştır. Mintzberg, stratejik yönetim olarak tek bir süreçten söz edilemeyeceğini, bu konuda farklı anlayışların ve yaklaşımların olduğunu belirtmektedir.

Mintzberg, 1998 yılında yayınladığı Strategy Safari (Strateji Safarisi) adlı kitabında stratejilerin tanımlamalarını 5P yaklaşımı ile beş grupta sınıflandırarak anlatmaktadır.

Plan (Plan): Strateji, organizasyonun yönünü belirleyip, bu yön­deki eylemlere karar vermesidir. İç ve dış çevredeki değişim­lere uygun tepki verebilmek için oluşturulmuş bir rehberdir. Organizasyonun temel amaçlarına ulaşması için tasarlanmış, bütünleştirilmiş ayrıntılı analizlere dayalı, uzun dönemli, geniş kapsamlı bir plandır.

Ploy (Manevra): Strateji, rekabetçi üstünlüğü sağlamak için alınan kararların uygulanması, biçimlendirilmiş stratejinin uygula­maya dönüştürülmesidir. Rekabetçi ya da çatışmacı durumlarda organizasyonun rakiplerine karşı giriştiği manevralar, eylemler ya da eylem tehditleridir.

Pattern (Model-Kalıp): Strateji, organizasyonun stratejik kararlarının ve eylemlerinin tutarlılığını sağlamak için bütünleştirilmiş, yapı­landırılmış bir çerçeve ve eylemlerin biçimlendirilmesine temel oluşturan zihinsel bir kalıptır.

Position (Konum): Strateji, organizasyonların rakiplerine göre ko­numlandırılmasıdır. Rekabetçi üstünlüğü elde etmeye yönelik olarak temel faaliyet değişkenlerindeki tercihlerin bütünüdür. Rekabetle baş edebilmek için organizasyonun aldığı pozisyondur ve aynı zamanda onun iç ve dış çevresinin birbirine uyumunu sağlayan mekanizmadır.

Perspective (Bakış açısı): Strateji, organizasyonun karar ve uygu­lamalarını belirleyen bakış açısı, konulara ve olaylara yaklaşım tarzıdır. Dış dünyayı algılama biçimi, kültür ve ideolojisini dayandırdığı bakış açısı, uzun dönemli ve geniş kapsamlı dünya görüşüdür.

Mintzberg, Strategy Safari kitabında üç ana grupta topladığı on strateji ekolünü de ayrıntılı olarak açıklamaktadır.

1. Reçete Sunan Yaklaşımlar: Stratejilerin nasıl belirlen­meleri gerektiği üzerine odaklanırlar.

• Tasarım ekolü: Bir kavramsallaştırma süreci ile strateji belirleme
• Planlama ekolü: Biçimsel sistematik planlama süreciyle strateji belirleme
• Konumlandırma ekolü: Pazarda stratejik konumlar seçmeye odaklanan bir analitik süreçle strateji belirleme

2. Tanımlayıcı yaklaşımlar: İdeal stratejik davranış için bir reçete yaz­maktan çok stratejilerin gerçekte nasıl yapıldığını tanımlamakla ilgilenirler.

• Girişimcilik ekolü: Liderler tarafından bir vizyonun yaratılmasıyla strateji belirleme
• Bilişsel ekol: Lider ya da yöneticiler tarafından zihinsel bir süreçle strateji belirleme
• Öğrenme ekolü: İş dünyasının karmaşık yapısında açık plan ve vizyonla bir kerede değil küçük adımlarla süreç içinde öğrenerek strateji belirleme
• Güç ekolü: Bir organizasyonda grupların kendi aralarında veya dış çevreleriyle çatıştığı bir müzakere sürecinde strateji belirleme
• Kültür ekolü: Kökleri organizasyonun kültüründe olan kolektif ve işbirlikçi bir süreç içinde strateji belirleme
• Çevresel ekol: İnisiyatifin organizasyondan değil çevredeki baskılardan kaynaklandığı reaktif bir süreçle strateji belirleme

3. Bütünleştirici Yaklaşım: Stratejik yönetim konusundaki tüm ekolleri birleşti­ren, onların farklı unsurlarını bir araya getiren bir yaklaşımdır.

• Biçimlendirme ekolü: Organizasyonun farklı yaşam evrelerinde farklı ekollerin yöntem ve tekniklerini ön plana çıkararak stratejiyi bir dönüşüm süreci olarak ele alır. Reçete sunan ve tanımlayan yaklaşımların açıklama ve uygulamalarını stratejik değişim çerçevesi içinde bütünleştirir.

Stratejik yönetim düşün­cesinin gelişmesinin farklı aşamalarında ortaya çıkan bu ekollerden bazıları, bazı dönemlerde yoğun ilgi görmüş, adeta zirve yapmış ve sonrasında düşüşe geçmiştir. Bazıları, anlayış ve uygulamalar açısından hala gelişmelerini devam ettirmektedir. Bazıları, taraftar bakımından cılız kalmakla birlikte yayınlarda ve uygulamalarda önemli yerler edinmişlerdir.

Akademik yayınlarda, iş dünyasına yönelik dergilerde ve iş kitaplarında bu stratejik yönetim ekollerini açık ve öz­gün biçimleriyle bulmak mümkündür. Bunların çoğu gerek yöneticiler gerekse onlara hizmetler sunan danışmanlar ara­sında eşit derecede kabul görmekte ve varlıklarını bir arada sürdürmektedirler. Uygulamacılar yayınları izlemekte ve kararlarında onlardan etkilenmektedirler. Aynı şekilde, ya­zarlar ve akademisyenler de uygulamalardan esinlenmekte ve etkilenmektedirler.

Stratejik yönetim konusundaki beş yaklaşım ve on ekol arasında çeşitli ilişkiler bulunmaktadır. Bazı ekoller kendi tercihlerini açıklıkla yapmışlardır. Plan planlama ekolünde, Pozisyon konumlandırma ekolünde, Perspektif girişimcilik ekolünde, Pattern (kalıp) öğrenme ekolünde ve Ploy (oyun) güç ekolünde geçerli tanımlar olarak ortaya çıkmaktadır.

Mintzberg, bu kitabı ile stratejik yönetim konusu ile ilgilenen yöneticilere, danışmanlara, öğrencilere ve akademisyenlere yol gösteren, açık ve anlaşılabilir bir rehber ortaya koymaktadır. Bu kitabı okumayan bir kişinin stratejik yönetim ormanında kaybolmadan yol alması kolay değildir.