Kütüphanemden Seçmeler 5

Eric Berne, 1964 yılında yayınlanan “Games People Play, The Psychology of Human Relations” isimli kitabında insanlar arasındaki etkileşimde benimsedikleri ve kullandıkları üç benlik durumu tanımlamaktadır. Herhangi bir zamanda, bu benlik durumlarından biri ya da diğerinin sergilenmesi, kişinin farklı durumlara verdiği (çoğu zaman duygusal tepkileri yansımaktadır. Berne, Ebeveyn, Yetişkin ve Çocuk olarak isimlendirdiği benlik durumlarını insanların oynadıkları oyunlar ya da roller olarak görmektedir.

Ebeveyn durumunda insan, kendi anne ve babasından öğrendiği ilgilenmek, sınırlar koymak, denetlemek ve emretmek gibi davranışları sergiler. Berne, ebeveyn davranışlarını; koruyan, denetleyen ve eleştiren ebeveyn olmak üzere üçe ayırmaktadır. Eğer kişi ebeveyn benlik durumunda iken baskıcı ya da eleştirici olmaya çalışır veya bir durumu ya da bir kişiyi kontrol altına almak isterse olumsuz davranış özellikleri kendini gösterir. Ses tonu yüksek veya alaycı, sözleri kaba ya aşağılayıcıdır. Yüz ve beden ifadesi sert, gergin ve tehdit edicidir.

Çocuk durumunda insan, ağlamak, gülmek, şakalaşmak, eğlenmek, ani tepkiler vermek, anlık duygular yaşamak gibi tipik çocukça davranışlar sergiler. Bir kişi, ebeveyn benlik durumu ile iletişim kurduğunda karşısındakinin genellikle bir çocuk olarak yanıtlamasını bekleyecektir. Çocuk davranışları da asi ve uysal çocuk davranışı olarak iki farklı şekilde ortaya çıkar. Uysal çocuk, dinleyen, itaat eden, uyumlu davranışlar gösterirken, asi çocuk duygusal patlamalar, isyanlar ve çatışmacı tavırlar içindedir.

Yetişkin durumunda, olgun, mantıklı, yetişkinden yetişkine bir iletişim biçimi sergilenir. Yetişkin durumun belirgin özelliği mantıklı sorular ve akılcı tartışmalardır. Karşılıklı saygıyı ifade eden, saldırgan ya da edilgen olmayan bir davranış ortaya konulur. Ses tonu tarafsızdır, iletişim sürecinde akılcı fikirler alınır ve verilir.

Berne, insanlar arası iletişimde benlik durumlarının karşılaşmasını “etkileşim” (transactions) olarak tanımlamaktadır. Normal olarak, etkileşimler yetişkinden yetişkine, ebeveynden çocuğa, çocuktan ebeveyne ya da çocuktan çocuğa gerçekleşir. Bu tür etkileşimler sorunsuz bir ilişkiyi kolaylaştırır, taraflar birbirini anlar ve işler ve ilişkiler sağlıklı olarak yürütülür. Bunların dışındaki tüm iletişim durumları “çapraz” etkileşim olarak nitelendirilir.  İşlerin ve ilişkilerin bozulması etkileşimin “çapraz” olarak gerçekleşmesinin sonucudur.

Berne, kitabında benlik durumlarını ve oyunları tanımladıktan sonra, yaşam oyunları, evlilik oyunları, parti oyunları, parti oyunları, cinsel oyunlar, yeraltı dünyası oyunları, terapi odası oyunları gibi başlıklar altında çeşitli örnekler ortaya koyarak tezinin okuyucunun gözünde canlandırmaktadır.

Doğrudan iş dünyasına yönelik açıklamalar ya da örnekler olmamasına karşın bu kitap, iş ortamlarında yöneticilerin çalışanlarıyla etkileşimlerinde üç farklı durumdan genellikle hangisinin kullanıldığının daha iyi anlamalarını ve ilişkilerinin iyi ya da kötü gitmesinin nedenlerini fark etmelerini kolaylaştıracaktır.

Not: A. Selami Sargut tarafından Türkçeye çevrilmiş olan bu kitap, Hayat Denen Oyun” başlığıyla Kariyer Yayıncılık tarafından 2001 yılında yayınlanmıştır.